Barbarları Beklerken

 

BARBARLARI BEKLERKEN

          Çünkü hava karardı, barbarlar gelmedi.

Ve sınır boyundan dönen habercilere göre,

Barbarlar diye kimseler yokmuş artık.

Peki, biz ne yapacağız şimdi barbarlar olmadan?

Bir çeşit çözümdü onlar sorunlarımıza.

Constantino Kavafis

 

            Her edebiyatseverin kendini yakın hissettiği bir tür vardır. Dürüst olmam gerekirse, benim gönlüm hep romandan yanadır, şiirden değil… Bununla birlikte okumaktan çok keyif aldığım şairler sıralaması yapsam, listenin en üstünde Kavafis olur. Galiba hem bizden biri hem de “Uzak” olduğu için. En sevdiğim şiiri, Uzak. Diğerlerini de bilirim şöyle böyle, İthaka’nın yeri ayrıdır kalbimde. Ama içlerinden biri vardır ki bir şiirden fazlasıdır, okurken dünya tarihi gözünüzün önünden film şeridi gibi geçer: “Barbarları Beklerken”…

            Barbarları Beklerken, Antik Roma’da imparatorun, senatörlerin, konsülün şehre gelecek olan barbarları beklemesini, aslında onlardan medet ummasını anlatır. Halkın sorunlarına çözüm bulamayan, sorularına cevap veremeyen iktidar, halkı susturmak, kendi erkini kanıtlamak için hep aynı cümleyi kullanır: “Barbarlar geliyor!”             Zaman geçer, barbarlar gelmez. Halk buna sevineceği yerde üzülür çünkü medeniyet barbarlar olmadan anlamsızdır. Ve barbarlar gelmeyince sorunlarının sorumluları konusunda kafaları karışır. Kavafis’in 1903 yılında kaleme aldığı şiir “muasır medeniyet” seviyesine gelirken yapılan barbarlıklara ayna tutar.

            Gelelim asıl konuya… Jale Sancak ile yürüttüğümüz okuma atölyesinde, geçtiğimiz yıl Güney Afrikalı yazar J.M. Coetzee ile tanışma şansım oldu. 2003 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü almış olan yazardan İlk okuduğum kitap Petersburglu Usta’ydı ve onu “Barbarları Beklerken” takip etti. Tabii ki ikinci olarak bu eseri seçmemin nedenlerinden en önemlisi çok sevdiğim şiirle aynı adı taşımasıydı. Hatta aynı adı taşımakla kalmayıp şiirin atmosferini fon olarak kullanan bir başyapıt olması…

            Roman, geniş topraklara yayılmış hayali bir imparatorlukta, bilinmeyen bir sınır kasabasında, bilinmeyen bir zamanda geçiyor. Barbarlar olarak tabir edilen insanlar ise balık tutan, toplayıcılık, avcılık ve tarım yapan yerliler. Kahramanımız, bu kasabada uzun yıllardır görev yapan sulh hâkimi. Olaylar onun gözünden aktarılıyor. Sözüm ona imparatorluğa karşı ayaklanarak tehdit oluşturan barbarların kalkışmasını önlemek üzere gönderilen garip gözlüklü, rahatsız edici bir insan olan Albay Joll gelmeden önce rahatına düşkün bir hayat süren hâkimin hayatı onun gelişiyle sonsuza kadar değişiyor. Albay Joll, imparatorluk için tehdit arz eden barbarları kontrol altına almak için çölde ava çıkıyor ve bir süre sonra yanında bir grup yerliyle birlikte dönüyor. Barbar isyanında rol alması muhtemel bu insanlar kör ediliyor, kalıcı şekilde sakat bırakılıyor ve ölümler başlıyor.  Bu sırada kahramanımız “bazı insanlar haksız yere acı çektiğinde, acılarına tanık olanların kaderine utanç hissetmek düştüğü”nü söylese de içten içe bunun sahte bir avuntu olduğunu biliyor ve iç hesaplaşması hikaye boyunca devam ediyor. Aslında bir görünüp bir kaybolan, sesi soluğu çıkmayan barbarların imparatorluğun kendi gücünü, kendi medeniyet seviyesini kanıtlamak için ihtiyaç duyduğu kurbanlar olduğunu biliyor. Her iktidarın varlığını sürdürebilmek için bir düşmana ihtiyacı olduğunu da…

            Sonunda imparatorluğun istediği oluyor ve barbarlar ayaklanıyor. Sulh hakimi de şiddetten nasibini alıyor. Barbarlar surların içine tekrar yerleşip sözde medenileri kaçırıyorlar. Kahramanımız sınır kasabasında yaşamaya devam ediyor ve barbarların da bir süre sonra sahte medeniyetin çarkları arasında un ufak olacağını düşünüyor:

            “Ama barbarlar ekmeği, taze ekmeği, karadut reçelini, ekmek ve Bektaşi üzümü reçelini tadınca bizim tarafımıza geçecekler. Tahıl yetiştirmeyi bilen erkeklerin ve şifalı meyveleri kullanmayı bilen kadınların sanatı olmadan yaşayamadıklarını fark edecekler.”

            Sömürgeciliğin eleştirisi olan kitapta otoriteyi temsi eden Albay Joll, hayali düşmanları yok etmek için uğraşıp önüne her gelene işkence yaparken, siz de kimin barbar olduğunu sorguluyorsunuz ister istemez. Gücünü kanıtlamak için şiddetin her türlüsünü kendine hak gören sözde uygar toplumlar mı yoksa işgal edilen topraklarda hali hazırda yaşamakta olanlar mı?  Medeniyet götürmek için eskiden beri o topraklarda yaşayanların kültürüne, yaşamına el koyup değiştirmeye çalışanlar mı? Sanırım cevabı uzun uzun düşünmeye gerek yok.

            Film uyarlaması kitap kadar olmasa da ilgi çekici. Avrupa kolonyal yaşamına bir bütün olarak bakmamızı sağlıyor. Filmde emperyalizmin barbarları beklemeye ihtiyaç duyduğu gerçeği çarpıcı bir şekilde vurgulanıyor. İçinde yaşadığınız muasır medeniyetin nelerin üzerine inşa edilmiş olduğunu fark edip ister istemez düşünüyorsunuz:

Peki, biz ne yapacağız şimdi barbarlar olmadan?

Bir çeşit çözümdü onlar sorunlarımıza.